Kunst & Cultuur

De genezende werking van twee films

17 november 2020

Milton Fernando Gonzalez Rodriguez

Aan de hand van twee films, Monos uit Colombia en La Llorona uit Guatemala, laat de auteur zien dat cinema veel meer is dan vermaak. Kunst, dus ook films, kan een genezende werking hebben. Films documenteren verhalen die het collectieve geheugen het liefst vergeet. Door het publiek hiermee te confronteren en het te dwingen tot onthouden, kunnen de films een bijna therapeutische werking hebben.

De ontmoeting van het publiek met een film is de ontmoeting tussen de noodzaak om iets te uiten en de erkenning van onze menselijke traditie om verhalen te zien en te horen. Twee recente films uit 2019, Monos (Colombia) en La Llorona (Guatemala) laten goed zien dat films veel meer dan entertainment zijn. Terwijl Alejandro Landes in Monos het probleem van kinderen die deel uitmaken van subversieve bewegingen in een vergeten plaats in Zuid-Amerika op de kaart zet, richt Jayro Bustamante zich in Llorona op de laatste dagen van een dictator en zijn familie, waar de geesten van de genocide eindelijk zijn verschenen om af te rekenen. De twee films zijn gebaseerd op dramatische gebeurtenissen die diepe sporen op respectievelijk het Colombiaanse en Guatemalteekse geweten achtergelaten hebben.

Monos

Landes reflecteert op de extreme niveaus van geweld en onveiligheid die een niet-specifiek land getroffen hebben. Er wordt nooit vermeld dat het over Colombia gaat, maar het is een uithoek van Latijns Amerika waar nog steeds kindsoldaten bestaan. In Monos treden we in de voetsporen van een groep tieners wiens missie het is om voor een ontvoerde Amerikaanse gevangene te zorgen. Boomboom (Sneider Castro), Hond (Paul Cubides), Lady (Karen Quintero), Grotevoet (Moises Arias), Rambo (Sofia Buenaventura) en Wolf (Julian Giraldo) hebben hun naam opgeofferd om de identiteit aan te nemen van de guerrillapatrouille waartoe ze behoren.

Zorgen voor de ‘Dokter’ (Julienne Nicholson) is hun bijdrage aan een zaak die ze niet lijken te begrijpen. Niets kan het natuurlijke verloop van hun adolescentie buigen. Vanaf het begin is de missie gedoemd te mislukken. De nieuwsgierigheid, de onvolwassenheid, het gebrek aan controle en het zoeken van zichzelf in de context van een gewapend conflict kunnen niet voor iedereen een goed einde hebben. De vermeende vrijheid om zich te verschuilen in ontoegankelijke uithoeken van het land en wapens te dragen die hen theoretisch beschermen, is contraproductief. De ‘Dokter’ voor wie ze zorgen is tegelijkertijd een getuige van de diepe staat van ongemak waarin de tieners verkeren; een situatie die is veroorzaakt door de giftige marginalisering van deze jonge mensen.

In de wereld van Monos (Spaans: apen/ jongens/ blonde mensen/ unieke mensen), zoals de groep genoemd wordt, maken fysieke straffen, opsluiting en wreedheid deel uit van het dagelijks leven. Het is gebruikelijk om in de lucht te schieten als een daad van rebellie, om een ​​kameraad aan een boom te ketenen en om onschuldigen of andere leden van de beweging te vermoorden. De pogingen van de ‘Dokter’ om te ontsnappen en terug te keren naar de echte wereld, lijken eraan te herinneren dat zij in tegenstelling tot de Monos naar een andere realiteit kan terugkeren. De mystieke en hypnotiserende rituelen die door de groep adolescenten uitgevoerd worden, herinneren aan de oude menselijke traditie om tot een stam te behoren en een algemeen welzijn te zoeken.
Monos: https://www.youtube.com/watch?v=YAszF_KHva8

Onrust

In Colombia heeft de film een ​​grote populariteit genoten, maar hij heeft ook tot onrust geleid bij degenen die liever een positiever beeld van het land willen zien. Het feit dat Monos gekozen is als de Colombiaanse inzending voor de Oscars is vrij symbolisch. De film toont namelijk een realiteit die Colombianen liever niet bespreken. Kindsoldaten zijn een symptoom van een algemene malaise die het land als een kanker treft en die nog niet verdwenen is. Het lukt Landes om de feiten op een realistische manier te vertolken. Volgens de Colombiaanse instellingen die de rechten van kinderen beschermen hebben de Revolutionaire Strijdkrachten van Colombia (FARC) 3.700 kindsoldaten gerekruteerd tussen 1999 en 2017. Zorgwekkend genoeg is de FARC niet de enige beweging in Colombia die kindsoldaten bij gewapende conflicten inzet. Uiteraard is dit geen eerste keuze bij kinderen. Veel van hen worden door verschillende omstandigheden, zoals armoede, verlies van ouders of angst gedwongen om aan een gruwelijk conflict mee te doen. In sommige gevallen beschouwen jonge mensen subversieve bewegingen als een manier om zichzelf en hun families te beschermen tegen andere illegale bewapende organisaties of het machtsmisbruik van het leger. Het lot van een verloren generatie blijft een heftig en gevoelig onderwerp in Colombia.

Wilson Salazar Sánchez

Kijkers hebben sterk gereageerd. Het karakter van Mensajero (Boodschapper), gespeeld door Wilson Salazar Sánchez, heeft binnen sommige kringen tot een debat geleid. Kan een voormalige kindsoldaat en vrijgesproken guerrillalid in een film spelen? Mag dit verhaal de naam van Colombia dragen? Sommigen weigeren een film te zien over een realiteit die zo veel pijn veroorzaakt heeft. Anderen vragen zich af of het conflict niet al genoeg aandacht krijgt. Moet dat ook in de bioscoop? Moeten wij guerrilleros (guerrillaleden) ook op Netflix zien? Salazar Sánchez is geen acteur, maar iemand die op dertienjarige leeftijd lid van de FARC werd om de dood van zijn vader te wreken. Hij is tevreden met zijn deelname aan de film en hoopt dat mensen een nieuwe kant van het verhaal te zien krijgen. Maar de laatste maanden is het vredesakkoord met verschillende partijen in Colombia in een diepe crisis geraakt. Sommigen menen dat kijkers nog niet klaar zijn om Monos in perspectief te zetten.

La Llorona

Even gevoelig is het onderwerp van vermoorde en verdwenen kinderen. In La Llorona volgen we een versie van het verhaal over een vrouw die onder het verlies van haar kinderen lijdt en haar verdriet in wraak verandert. Het verhaal van la llorona (de huilende vrouw) is al  herhaaldelijk in vele formaten en in diverse contexten met verschillende eindes verteld, in  genres die variëren van drama tot horror. Alle versies zijn geïnspireerd door een vrouw die het lijden van de inheemse bevolking vertegenwoordigt in een continent waar een sterke band tussen sociale klasse en etniciteit bestaat. Bustamante gebruikt bovennatuurlijke elementen met een zeker vleugje essentialisme die een verhaal lijken te creëren dat tot reflectie voorbij exotisme leidt. La Llorona volgt de dagen voor en na het proces tegen een brutale voormalige generaal, Enrique Monteverde (Julio Díaz), tijdens zijn laatste levensmaanden. Monteverde wordt belegerd door de aanwezigheid van het Mayapersoneel in zijn eigen huis. Daarnaast demonstreert de Mayabevolking voor zijn deur tegen de straffeloosheid van het gerechtelijk apparaat. In zijn hoofd spoken de Mayageesten rond die verlossing zoeken.
Llorona: https://www.youtube.com/watch?v=qXHy2wp3W80

Ríos Montt

Het is onmogelijk om geen overeenkomsten te vinden tussen de rode draad van gebeurtenissen in de film en het gebrek aan rechtvaardigheid in het proces tegen de vroegere dictator Efráin Ríos Montt. Hoewel veroordeeld voor misdaden tegen de menselijkheid in 2013, stierf Montt in 2018 zonder daadwerkelijk zijn straf voor de dood van duizenden Guatemalteken uit te zitten. La Llorona identificeert collectieve pijn, machteloosheid en onrechtvaardigheid als symptomen van kwaden die de regio eeuwenlang teisteren, zoals corruptie, racisme tegen inheemse culturen en het gebruik van geweld. Bustamante suggereert dat, hoewel Monteverde zijn schuld misschien niet kan erkennen, de drie generaties vrouwen in zijn familie zich ervan bewust zijn geworden dat er iets niet klopt. Ze zijn niet immuun voor de schade die door de acties van Monteverde zijn aangericht. Carmen (Margarita Kenefic), de vrouw, Natalia (Sabrina de la Hoz), de dochter, en Sara (Ayla Elea Hurtado), de kleindochter, vertegenwoordigen de huishoudelijke remedie voor een samenleving: haar verleden gebruiken om haar heden te begrijpen. Net als bij een huismiddeltje is het eerste ingrediënt van een tegengif tegen schuld het toegeven van de eigen misdaden.

Moderne heldin

De figuur van Llorona is inmiddels door de film een populair onderwerp in Guatemala geworden. Op sociale media verschijnen memes met afbeeldingen van een in het wit geklede, huilende vrouw die gerechtigheid eist. Een ‘Llorona-pak’ heeft in de laatste maanden een subtiele connotatie van protest gekregen. Tot een van de meest besproken gevallen behoort het optreden van iemand in een Llorona-pak voor het gebouw van het Openbare Ministerie. De onbekende wilde demonstreren tegen het misbruik van het steunfonds dat bedoeld was om de impact van de coronacrisis tegen te gaan. Volgens geruchten gaat het om politicus Aldo Dávila die de beweringen echter ontkent.

De identiteit van de demonstrant is misschien niet bekend, maar wel de verwijzing naar een figuur die rechtvaardigheid verlangt. Het is vrij logisch dat de figuur van Llorona aan de campagne #DondeEstáElDinero (#WaarIsHetGeld) gekoppeld is. Het is de figuur van iemand die verlossing en oplossingen zoekt. De reacties op sociale media lijken erop te wijzen dat Guatemalteken Llorona zien als een moderne heldin die terugkomt uit het verleden om de strijd tegen corruptie aan te gaan.

 

Geheugen

Monos en La Llorona zijn twee recente Latijns-Amerikaanse films die op eigen wijze hun publiek dwingen het archief van hun geschiedenis te bezoeken.  De littekens van dramatische gebeurtenissen die de huidige realiteit van een samenleving hebben gevormd, herinneren ons eraan dat er wonden zijn die het menselijk weefsel voor altijd veranderen. De twee verhalen kunnen niet anders dan gedetailleerde beschrijvingen bevatten van het geweld, de machtsmisbruik, de onrechtvaardigheid en het bloedvergieten die hun sporen in Colombia en Guatemala nagelaten hebben. Meer dan verhalen, laten de films van Landes en Bustamante symptomen zien van een realiteit. Monos en La Llorona herhalen de noodzaak om oog in oog te staan ​​met een diagnose om eindelijk een lichaam te genezen dat nog steeds lijdt. Hoewel de feiten vervelend zijn, zijn beide films creaties die gebaseerd zijn op echte en tastbare gebeurtenissen, ook al lijken ze perverse machinaties of ongegronde overdrijvingen. In beide films benadrukken het oogverblindende kleurgebruik, de diversiteit aan gezichten en de plechtigheid van eenvoudige maar betekenisvolle rituelen de toewijding van twee kunstenaars om verleidelijke, maar hartverscheurende verhalen vast te leggen.

De natuurlijke rijkdom van de streek, vertegenwoordigd door een alomtegenwoordig groen, herinnert aan de sterke verbinding tussen de Latijns-Amerikaanse ziel en de fysieke dimensie van het landschap. Het geheugen van de bewoners is belichaamd in beelden die een vergelijkbaar effect proberen te tonen als dat van drugs met een hallucinogene werking. De twee films onderscheiden zich door scènes die moeilijk uit te leggen zijn en die aan logica ontsnappen, maar die de aandacht vestigen op de kwalen die het lichaam van veel landen in de regio teisteren. Geen van de twee films probeert de behoefte van hun regisseurs om echte gebeurtenissen vast te leggen te verbergen. Er zijn sporen waar te nemen van Latijns-Amerikaans magisch realisme, dat op elegante wijze als een strategie gebruikt wordt om elementen toe te voegen die verleiden en verrassen. 

Symptomen en behandeling

De manier waarop een verhaal verteld wordt kan enorm variëren, maar de reactie van het lokale publiek is universeel als het aan zijn verleden herinnerd wordt. Een van de functies van kunst is immers om de geschiedenis aan een volk te ontlokken, wakker te maken en te documenteren. Dat de reactie van het lokale publiek varieert van ongemak tot belediging bevestigt dat een filmhaspel als een röntgenfoto kan functioneren, net zoals een kunstenaar als een arts kan functioneren. De genezende kracht van cinema ligt in het creëren van een platform waar kijkers eraan herinnerd worden dat de morbiditeit van de werkelijkheid de meest vruchtbare fantasie overwint.

Afbeeldingen weerspiegelen werkelijkheden die genoemd moeten worden en als symptomen van een ziekte behandeld worden. Colombia en Guatemala lijden nog steeds onder de gevolgen die decennia van dictatuur en gewapende conflicten in alle aspecten van het sociale leven veroorzaakt hebben. Landes en Bustamante hebben hun vinger op de pijn gelegd en hoewel de wonden bloeden, kan deze dienen om een ​​dialoog op gang te brengen die verder dan de overtreding gaat. Films documenteren verhalen die het collectieve geheugen het liefst vergeet. Het onophoudelijke conflict met guerrillabewegingen in Colombia en racisme tegen de Mayasamenleving in Guatemala maken deel uit van een diagnose.

De behandeling ligt in een open gesprek over de oorzaken van het kwaad en mogelijke oplossingen. Nadenken over het externe imago en de reputatie van een land ontslaat niemand van de noodzaak om te praten over wat pijn doet en nog niet genezen is. Films zijn therapeutisch, niet per se omdat ze ons helpen te vergeten, maar juist omdat ze ons dwingen te onthouden.

De auteur is Postdoctoraal Onderzoeker, verbonden aan het Vigdís Finnbogadóttir Instituut van de Universiteit van IJsland, Mfg1@hi.is

Dit artikel is onderdeel van de special Film, muziek & street art

 

 

Gerelateerde berichten

Schrijven zoals een vos

Schrijven zoals een vos

In de verhalenbundel Mond vol vogels van Samanta Schweblin (1978) krijgt elk personage te maken met het onverwachte, zo lezen we op de omslag. In twintig verhalen schetst de Argentijnse schrijfster verschillende werelden waarin personages het leven proberen te vatten en te beleven, soms in alledaagse situaties, soms in absurdistische omstandigheden. Schweblin woont in Berlijn. La Chispa interviewde haar per e-mail.

Lees meer
agsdix-null

Politiek & Maatschappij

agsdix-null

Kunst & Cultuur

agsdix-null

Vrije tijd & Toerisme

agsdix-null

Economie & Ondernemen

agsdix-null

Milieu en Natuur

agsdix-null

Onderzoek & Wetenschap

Blijf op de hoogte

Adverteren op onze website?

Dat kan! Tegen een scherp tarief plaatsen wij uw advertentie.

Ontvang onze nieuwsbrief

Schrijf u in en ontvang onze digitale nieuwsbrief met een overzicht van onze nieuwe artikelen.

Volg ons op social media

Wees als eerste op de hoogte van nieuwe artikelen en deel artikelen met uw netwerk.

Share This